<p><em>Ściąganie na wiosnę pitnych soków z drzew / Tree-sapping in spring</em> (mapa 311, karta CLXVII)<br /><br />[na podstawie badań PAE z lat 1964-1968 i innych źródeł]</p>
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; nacinanie drzew ; rośliny ; drzewa ; sok ; nazwy gwarowe
<p>mapa ukazuje ściąganie na wiosnę pitnych soków z drzew; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Ściąganie soków<br /></strong>- <span style="text-decoration:underline;">z brzozy</span> (<em>Betula L.),</em> jako napój, a) istniało jeszcze w czasie badań, b) zanikło po II wojnie światowej, 1 – piją sok w stanie świeżym, 2 – piją sok poddany fermentacji, <span style="text-decoration:underline;">jako lekarstwo lub środek kosmetyczny</span>, 3 – do mycia włosów (przeciwko wypadaniu włosów), 4 – zażywany wewnętrznie przeciwko różnym chorobom, <span style="text-decoration:underline;">z drzew klonowych</span> (<em>Aceraceae</em>), (<em>Acer platanoides L.)</em> (<em>Acer campestre L.),</em> 5 – piją sok z klonu w stanie świeżym, 6 – piją sok z klonu poddany fermentacji, z jaworu (<em>Acer pseudoplatanus L.</em>), 7 - piją sok z jaworu w stanie świeżym, z wiśni (<em>Prunus cerasus L.</em>), 8 – piją sok z wiśni w stanie świeżym. <strong>B. Przybliżone obszary występowania nazw soków ściąganych z drzew</strong>. 9 – „oskoła”, „oskolnica”, „oszkolnica”, „aszkoła”, „jaskoła”, „iskoła”, „ieskoła”, „maskoła”, 10 – „miazga”, „mozga”, „mnozga”, 11 – „sok brzozowy”, „sok”. <strong>C. Przybliżone zasięgi geobotaniczne. </strong>12 – północny i wschodni zasięg jaworu (<em>Acer pseudoplatanus</em>) (wg W. Szafer, <em>Atlas Polski</em>, z. II, <em>Krainy geobotaniczne i zasięgi drzew leśnych,</em> 1950. <strong>D. Inne oznaczenia</strong>. 13 – nie stwierdzono ściągania soków z drzew, 14 – nie uwzględniono stanu sprzed II wojny światowej, 15 – znak górny niepełny oznacza, że zjawisko występuje we wsi obocznie, 16 – znak dolny oznacza, że zjawisko pojawiło się po II wojnie światowej jako rezultat przesiedleń </p>
Jankowska, Barbara
Polski atlas etnograficzny. T. VI. Red. Józef Gajek. Warszawa 1981, syg. <PAE/AE/7> , <A.35/6>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1981
Gajek, Józef. Kier. nauk.
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
<span>syg. <PAE_MO_0328_01></span>
ogólnopolski
<p><em>Zbieranie borówek bagiennych (<em>Vaccinium uliginosum L</em>.) / Gathering of bog bilberry</em> (<em>Vaccinium uliginosum L</em>.) (mapa 310, karta CLXVI)<br /><br /><span>[na podstawie badań PAE z lat 1964-1968 i innych źródeł]</span></p>
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; zbieranie ; rośliny ; jagody ; borówki bagienne ; nazwy gwarowe
<p>mapa ukazuje zbieranie borówek bagiennych; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Zbieranie i spożywanie borówek bagiennych</strong> (<em>Vaccinium uliginosum</em>). 1 – zbierają na równi z czarnymi jagodami (<em>Vaccinium myrtillis</em>) i spożywają bez ograniczeń – nie uważa się ich za trujące, 2 – zbierają wraz z czarnymi jagodami, a niekiedy, zwłaszcza gdy jest ich dużo, zbierają je osobno, ale spożywają w ograniczonej ilości, gdyż przypisuje się im właściwości oszałamiające, wywołujące torsje, a nawet zatrucia, 3 – używają jagód lub wyciśniętego z nich soku do wyrobu wina lub nalewek spirytusowych, ze względu na wymienione właściwości, 4 – spożywają je surowe, suszone, w postaci herbaty, soku, wina, nalewki spirytusowej, jako lek – przeciwko bólowi brzucha, żołądka, przy biegunce, czerwonce albo też przy przeziębieniach, bólu gardła, kaszlu i katarze, w chorobach pęcherza i przy astmie, a nawet reumatyzmie, osłabieniu. <strong>B. Borówek bagiennych nie zbiera się i nie spożywa</strong>. 5 – nie rośnie, bądź nie jest znana ani jagoda, ani jej nazwa, 6 – uważa się ją za trującą, 7 – uważa się ją za niedobrą, niesmaczną, ale nie za trującą. <strong>C. Inne oznaczenia.</strong> 8 – jagoda i jej nazwa znane, brak informacji o jej spożywaniu, 9 – nie uwzględniono stanu sprzed II wojny światowej. <strong>D. Niektóre nazwy borówki bagiennej podkreślające jej oszałamiające właściwości</strong>. 10 – „szalonki”, „szalenki”, „szalunki”, „szejlunki”, „szejluny”, „szeleje”, „szolenki”, „salonki”, „solonki”, „salongi” oraz „bujaki” (1 raz), 11 – „pijaki”, „pijanice”</p>
Gajek, Józef
<span>Polski atlas etnograficzny. T. VI. Red. Józef Gajek. Warszawa 1981, syg. <PAE/AE/7> , <A.35/6></span>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1981
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0327_01>
ogólnopolski
<p><em>Zbieranie i spożywanie grzyba gołąbek cukrówka <span>(</span><em>Russula Alutacea</em><span>) </span>/ Gathering and consumption of fungi: sweet russula</em> (<em>Russula Alutacea</em>) (mapa 312, karta CLXVIII)<br /><br /><span>[na podstawie badań PAE z lat 1964-1968 i innych źródeł]</span></p>
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; zbieranie ; rośliny ; grzyby ; gołąbek cukrówka ; nazwy gwarowe
<p>mapa ukazuje zbieranie i spożywanie grzyba gołąbek cukrówka; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Zebrane grzyby spożywają</strong>. 1 – gotowane jako zupy lub duszone, 2 – smażone na tłuszczu (potrawa nowsza, występuje sporadycznie), 3 – pieczone na blasze (na „blacie”), 4 – konserwowane przez zasolenie lub marynowanie, 5 – konserwowanie przez suszenie. <strong>B. Zgeneralizowane zasięgi nazw gwarowych gołąbka cukrowego.</strong> 6 – „gołąbek”, „gołąbek cukrowy”, „gołąbek sosnowy”, „hołubinka” (na zachodzie rezultat przeniesień po II wojnie światowej), 7 – „czerwonka” i podobne, 8 – „surojadka”, „surowiatka”, „surojeżka”, „seroiszka” i pokrewne, 9 – bedłka. <strong>C. Inne sporadycznie występujące nazwy</strong>: <span style="text-decoration:underline;">od koloru kapelusza</span> (por. pkt 5, 6 i 10), 10 – a „gniadula”, b „mięsówka”, c „gniewus”, d „siwka”, „siwulka”, <span style="text-decoration:underline;">od smaku</span>, e „cukrówka”, f „miodówka”, „gorzkówka”, <span style="text-decoration:underline;">jakoby z powodu wydzielania się mleczka</span>, 12 – g „krowa”, „krówka”, o<span style="text-decoration:underline;">d miejsca, w którym rośnie</span>, 13 – „smrekówka” (por. pkt 6 gołąbek sosnowy), <span style="text-decoration:underline;">inne</span>, 14 – „kwoka”<br /><strong><br />Inne określenia:</strong> <br />1. nie stwierdzono zbierania takich grzybów,<br />2. grzyb i nazwa znana, ale obecnie nie zbierają, dawniej tak,<br />3. nie uwzględniono stanu sprzed II wojny światowej,<br />4. znak górny niepełny oznacza, że zjawisko występuje we wsi obocznie,<br />5. znak dolny niepełny oznacza, że zjawisko pojawiło się po II wojnie światowej</p>
Pawłowska, Jadwiga
Polski atlas etnograficzny. T. VI. Red. Józef Gajek. Warszawa 1981, syg. <PAE/AE/7> , <A.35/6>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1981
Gajek, Józef. Kier. nauk.
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0329_01>
ogólnopolski
<p><em>Zbieranie i spożywanie grzyba gołąbek zielony (<em>Russula Virescens</em>) / Gathering and consumption of fungi: Greenlich Russula</em> (<em>Russula Virescens</em>) (mapa 313, karta CLXVIII)<br /><br /><span>[na podstawie badań PAE z lat 1964-1968 i innych źródeł]</span></p>
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; zbieranie ; rośliny ; grzyby ; gołąbek zielony ; nazwy gwarowe
<p>mapa ukazuje zbieranie i spożywanie grzyba gołąbek zielony; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Zebrane grzyby spożywają</strong>. 1 – gotowane jako zupa, duszone, 2 – smażone na tłuszczu (potrawa nowsza, występuje sporadycznie), 3 – pieczone na blasze (na „blacie”), 4 – konserwowane przez zasolenie lub marynowanie, 5 – suszone. <strong>B. Zgeneralizowane zasięgi nazw gwarowych gołąbka zielonego </strong>(<em>Russula virescens</em>*). 6 – „zielonka”, 7 – „gołąbek”, „gołąbek zielony”, „gołuś zielony”, „gołąbek siwy”, „hołubinka” oraz określenia z przymiotnikiem. <strong>C. Inne nazwy gołąbka zielonego występujące sporadycznie w rozproszeniu</strong> <span style="text-decoration:underline;">od koloru kapeluszy (z</span><span style="text-decoration:underline;"> uwzględnieniem przymiotnika przy określeniu podstawowym)</span>, 9 – „gołąbek zielony”, „gołuś zielony”, „surowiatka zielona”, 10 – „modrak”, 11 – „siwka”, o<span style="text-decoration:underline;">d miejsca, w którym rośnie</span>, 12 – „bukówka”, 13 – „brzozak”, „brzozówka”, „hubka brzozowa”, 14 – poddębówka”, 15 – „tuzia” (?) od „tuzi”, „tuzia trawka” (por. J. Karłowicz, <em>Słownik Gwar Polskich</em>, t. V), <span style="text-decoration:underline;">nazwy przeniesione z grzybów rodziny <em>Agaricaceae</em></span>, 16 - „prośnianka” – przeniesienie nazwy z betka świniarka – <em>Agaricus trivialis</em> na gołąbka zielonego (por. Pleszczyński, <em>Bojarzy Międzyrzeccy</em>), 17 – „betka” – przeniesienie nazwy z rodziny <em>Agricaceae</em> na gołąbek zielony wskutek braku rozeznania<br /><br /><strong>Inne określenia:</strong> <br />1. nie stwierdzono zbierania takich grzybów,<br />2. grzyb i nazwa znana, ale obecnie nie zbierają, dawniej tak,<br />3. nie uwzględniono stanu sprzed II wojny światowej,<br />4. znak górny niepełny oznacza, że zjawisko występuje we wsi obocznie,<br />5. znak dolny niepełny oznacza, że zjawisko pojawiło się po II wojnie światowej</p>
<p><strong>*Uwaga:<br /></strong>Na mapie w punkcie <strong>B</strong> błędnie wydrukowano nazwę <em>Russula alutacea (gołąbek cukrówka)</em>, zamiast<em> Russula virescens</em> – gołąbek zielony</p>
Pawłowska, Jadwiga
Polski atlas etnograficzny. T. VI. Red. Józef Gajek. Warszawa 1981, syg. <PAE/AE/7> , <A.35/6>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1981
Gajek, Józef. Kier. nauk.
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0330_01>
ogólnopolski
<p><em>Zbieranie i spożywanie grzyba mleczaj chrząstka (Lactarius Vellereus) / Gathering and consumption of fungi: „gristler” agaric</em> (<em>Lactarius <em>Vellereus</em></em>) (mapa 314, karta CLXVIII)<br /><br /><span>[na podstawie badań PAE z lat 1964-1968 i innych źródeł]</span></p>
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; zbieranie ; rośliny ; grzyby ; mleczaj chrząstka ; nazwy gwarowe
<p>mapa ukazuje zbieranie i spożywanie grzyba mleczaj chrząstka; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Zebrane grzyby spożywają</strong>. 1 – gotowane (zupa grzybowa), duszone, 2 – smażone na tłuszczu, sposób nowszy występujący sporadycznie, 3 – pieką z solą na blasze (na „blacie”), 4 – konserwowane – marynowane, zasolone, 5 – suszą na zimę. <strong>B. Zgeneralizowane zasięgi ważniejszych nazw mleczaja chrząstki. </strong>6 –„chrząszcz”,„chrząszcz pieprzny”,„chraszczówka”, „chraszcz”, „chruściel”, „krząszcz”, 7 – „biel”, „bielak”, „bili” (nazwą tą obejmują głównie „mleczaj biel” <em>Lactarius piperatus</em>, również z piekącym mleczkiem), 8 – „mleczaj”, „mleczarz”, „mleczarka”, „mleczak”, „mleczarz”, „mleczaj chrząstka”. <strong>C. Inne nazwy występujące w rozproszeniu,</strong> <span style="text-decoration:underline;">od smaku</span>, 9 – „gorzkówka” (por. ros. „gorkuszka” na „mleczaj rudy” – <em>Lactarius rufus</em>), 10 – „pieprznik” (por. „chrząszcz pieprzny”), 11 – „skrzyp” (por. ros. „skripica” na określenie grzyba), 12 – „mleczaj biel” – (na określenie <em>Lactarius piperatus</em>), <span style="text-decoration:underline;">od koloru i tłustości w dotyku</span>, 13 – „tłustoch”, 14 – „świnka”, „świniara”, „świniarka”, <span style="text-decoration:underline;">od wydzielania mleczka</span>, 15 – „krowa”, „krówka” (por. „mleczaj”, ale nazwą tą częściej określa się „mleczaj smaczny” – mapa 315), <span style="text-decoration:underline;">inne</span>, 16 – „góral”, 17 – „hyrkynca”</p>
<p><strong>Inne określenia:</strong> <br />1. nie stwierdzono zbierania takich grzybów,<br />2. grzyb i nazwa znana, ale obecnie nie zbierają, dawniej tak,<br />3. nie uwzględniono stanu sprzed II wojny światowej,<br />4. znak górny niepełny oznacza, że zjawisko występuje we wsi obocznie,<br />5. znak dolny niepełny oznacza, że zjawisko pojawiło się po II wojnie światowej</p>
Pawłowska, Jadwiga
<span>Polski atlas etnograficzny. T. VI. Red. Józef Gajek. Warszawa 1981, syg. <PAE/AE/7> , <A.35/6></span>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1981
Gajek, Józef. Kier. nauk.
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0331_01>
ogólnopolski
<p><em>Zbieranie i spożywanie grzyba mleczaj smaczny / Gathering and consumption of fungi: „Orange-brown Lactarius”</em> (<em>Lactarius Volemus</em>) (mapa 315, karta CLXVIII)<br /><br /><span>[na podstawie badań PAE z lat 1964-1968 i innych źródeł]</span></p>
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; zbieranie ; rośliny ; grzyby ; mleczaj smaczny ; nazwy gwarowe
<p>mapa ukazuje zbieranie i spożywanie grzyba mleczaj smaczny; zawarto na niej następujące informacje: <strong>A. Zebrane grzyby spożywają</strong>. 1 – gotowane (zupa grzybowa), duszone, 2 – smażone na tłuszczu i tylko smażone są smaczne, 3 – pieczone z solą na blasze („blacie”), 4 – konserwowane – marynowane, zasalone, 5 – suszą na zimę, 6 – jedzą na surowo. <strong>B. Zgeneralizowane zasięgi nazw „mleczaja smacznego” </strong>(<em>Lactarius volemus</em>). 7 – „krowa”, „krówka”, 8 – „mleczaj”, „mlecznik”, „mleczaj krowi”, „mołoczaj”<br /><br /><strong>Inne określenia:</strong> <br />1. nie stwierdzono zbierania takich grzybów,<br />2. grzyb i nazwa znana, ale obecnie nie zbierają, dawniej tak,<br />3. nie uwzględniono stanu sprzed II wojny światowej,<br />4. znak górny niepełny oznacza, że zjawisko występuje we wsi obocznie,<br />5. znak dolny niepełny oznacza, że zjawisko pojawiło się po II wojnie światowej</p>
Pawłowska, Jadwiga
<span>Polski atlas etnograficzny. T. VI. Red. Józef Gajek. Warszawa 1981, syg. <PAE/AE/7> , <A.35/6></span>
Instytut Historii Kultury Materialnej PAN
1981
Gajek, Józef. Kier. nauk.
umowa z twórcą (umowa licencyjna)
Polski Atlas Etnograficzny ; Polish Ethnographic Atlas
image/jpeg
pol
mapa ; atlas
syg. <PAE_MO_0332_01>
ogólnopolski
Ankieta PAE/A1/10.13.XIV/01 - Radowo Małe (ok. Łobez)
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; zbieranie ; obiekty ; rośliny ; drzewa ; sok ; zioła ; liście ; nasiona ; jagody ; owoce ; grzyby ; nazwy gwarowe ; [ca 1948] ; Radowo Małe (ok. Łobez)
ankieta PAE nr 1 dotyczy zbieractwa roślin dziko rosnących, które lud zbiera jako pożywienie ; zawarto w niej dane o następujących roślinach: wikswa?, pokrzywa, lipa, oset, szczaw, babka, zajęcza kapusta, brzoza, klon, lebioda, skrzyp, jarzyny (jeżyny?), malina czarna, malina, czarnica (czarna jagoda?), brzusznica (brusznica?), poziomka, pianica?, zajęcze jagody, jarzębina, czarny bez, kruszyna, kościanka, chrzan, żołędzie, lisiczka (pieprznik jadalny?), podosiniak (koźlarz czerwony?), borowik, rezojatka?, koźlak, maślak, opieńka, moczonik?, babka, podlipka
nazwisko nieczytelne
Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego w Cieszynie (depozyt Instytutu Archeologii i Etnologii PAN)
Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
[ca 1948]
Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
kolekcja ankiet Polskiego Atlasu Etnograficznego o zbieractwie ludowym z lat 1947-1953, syg. A1 (Archiwum PAE w Cieszynie)
application/pdf
pol
fotografia
syg. <PAE_A1_10.13.XIV_01>
Radowo Małe, ok. Łobez (sygnatura PAE: 10.13.XIV)
Ankieta PAE/A1/10.14.VI/02 - Sielsko (ok. Łobez)
kultura materialna ; zbieractwo ; techniki ; zbieranie ; obiekty ; rośliny ; zioła ; nazwy gwarowe ; 1948 ; Sielsko (ok. Łobez)
ankieta PAE nr 2 dotyczy zbieractwa roślin dziko rosnących, które lud zbiera jako pożywienie ; zawarto w niej dane o następujących roślinach: lebioda - szczaw dziki (komosa biała - (Chenopodium album L.),
Jastrzębski, Franciszek
Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego w Cieszynie (depozyt Instytutu Archeologii i Etnologii PAN)
Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
1948
Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
kolekcja ankiet Polskiego Atlasu Etnograficznego o zbieractwie ludowym z lat 1947-1953, syg. A1 (Archiwum PAE w Cieszynie)
application/pdf
pol
fotografia
syg. <PAE_A1_10.14.VI_02>
Sielsko, ok. Łobez (sygnatura PAE: 10.14.VI)